Sigorta İşlemlerine İlişkin Komisyon Bedellerinde Belge Düzeni ve İşlemin Vergilendirilmesi

14.02.2011 tarih ve 27846  sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanan Türk Ticaret Kanunu ve 14.06.2007 tarih ve 26552 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sigortacılık Kanunu gereğince sigortalama işi özel bir alan olarak belirlenmiş ve bu alana ilişkin özellikli mevzuat oluşturulmuştur. Mevzuatta sigorta işlemlerinin ana ve tali aktörleri tanımlanmış; işlemler ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir. Sigortacılık işlemleri bu yönüyle genel ticaretten ayrılarak özel bir alan oluşturmaktadır.  

Sigortalama işlemi bir hizmet midir?  Bu sorusunun cevabı; 3065 sayılı KDV Kanununda da 6802 Sayılı Gider Vergileri Kanunu’nda da, evet olarak karşımıza çıkmaktadır.  Vergi hukukunun genel prensibi vergilendirilmiş bir işlem üzerinden aynı türde bir başka vergi alınmamasıdır. Katma değer vergisi (KDV) ile Gider Vergileri Kanununda yer alan banka ve sigorta muameleleri vergisi (BSMV) harcama üzerinden alınan vergi türleridir.

Genel ticaretten ayrılan sigortacılık sektöründe belge ve kayıt düzenin farklılık arz etmesi doğaldır. Nitekim sigorta şirketleri, işlemlere aracılık eden acente ve brokerlere ödedikleri komisyonlar için bunlardan fatura düzenlemelerini beklemezler; bunun yerine kendileri tarafından düzenlenen "Sigorta Komisyon Gider Belgesi" düzenleyerek ödedikleri komisyonu gider, acente ve brokerler de bu belgeye dayanarak komisyonu gelir kaydeder.  Sigorta şirketi, sigortalıdan tahsil ettiği prime ilişkin vergiyi (BSMV), aracılara ödenenler de dahil beyan ederek öder. Bu durum KDV’de özel matrah şekline tabi işlemlerde verginin aracıların karları dahil tutar üzerinden ana şirket tarafından hesaplanmasına benzetebiliriz.  

6802 sayılı Gider Vergileri Kanunun 30. maddesine göre; “Banka ve sigorta muameleleri vergisini banka ve bankerlerle sigorta şirketleri öder. Sigorta aracıları tarafından yapılan sigorta işlemlerinde de verginin mükellefi sigorta şirketleridir.”

Sigorta şirketleri ile acente ve brokerler arasındaki komisyonun belge düzeni ve vergilendirilmesinde herhangi bir sorun ve tereddüt bulunmamaktadır. Asıl sorun acente ve brokerlerin sigorta şirketinden aldıkları bu komisyonu paylaştıkları alt acenteler veya müşterilerde ortaya çıkmaktadır.  Gelir İdaresi Başkanlığı İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı 08.01.2020 tarih ve 11395140-105[VUK1-20182]-25928 sayılı özelgede; sigorta acentesinin bir başka acenteye yönlendirdiği sigortalama işleminden doğan komisyon tutarında, alt acenteye ödenecek komisyon için işlemin KDVK (17/4-e) maddesi kapsamında değerlendirilemeyeceğinden genel hükümler çerçevesinde KDV'ye tabi olacağı ve işlem için alt acentenin fatura düzenlenmesi gerektiğini belirtmiştir.  Yine Gelir İdaresi Başkanlığı, 21.04.2025 tarih ve E-43370460-130[5317-4036]-35505 sayılı Sigorta Aracılarının Yapmış Olduğu İşlemler Hakkında Genel Yazıda da sigorta aracılarının kendi şubeleri ve birbirlerine karşı yaptıkları sigorta muamelelerine ilişkin işlemlerde fatura düzenlenmesi ve KDV hesaplanması gerektiği görüşü bildirilmiştir.

01.08.2008 tarih ve 26954 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan  385 Sıra No.lu VUK Genel Tebliğinin “6 - Sigorta Acentelerine Tali Acentelik Sözleşmesi İle Bağlı Olarak Çalışan Tali Acentelere Ödenen Komisyon Bedellerinde Belge Düzeni”  başlıklı bölümünde; acentelere de  tali acentelik sözleşmesi olması koşuluyla sigorta komisyon gider belgesi düzenleme yetkisi verilmiştir. Buna göre  385 No.lu Tebliğ ile Vergi Usul Kanununun mükerrer 257. maddesinin Bakanlığa verdiği yetkiye istinaden, tali acentelerin bir tali acentelik sözleşmesiyle sigorta acentelerine bağlı olarak faaliyette bulunmaları ve bu faaliyetleri sonucu bir komisyon geliri elde etmeleri nedeniyle, sigorta acenteleri tarafından tali acentelere ödenen komisyon bedelleri için sigorta komisyon gider belgesi düzenleme zorunluluğu getirilmiştir.  Hali hazırda sigorta aracıları 385 Sıra No.lu VUK Tebliğine istinaden  elektronik ortamda da sigorta komisyon gider belgesi düzenleyebilmektedirler.  Buna göre, tali acenteler aldığı bu bedeller için ayrıca fatura düzenlemeyecekler ve bu bedelleri sigorta acenteleri tarafından düzenlenen sigorta komisyon gider belgesine istinaden hasılat kaydedebileceklerdir. 01.09.2008 tarihi itibariyle sigorta acentelerinin düzenlemek zorunda oldukları sigorta komisyon gider belgesinde 243 Sıra No.lu VUK Genel Tebliğinde belirlenen usul ve esaslara uyulacağı aynı tebliğde belirtilmiştir.  Tebliğin yayım tarihinden bir yıldan fazla bir süre önce değişen 5684 sayılı Sigortacılık Kanununda tali acenteliğe yer verilmemiş olması, 385 Sıra No.lu Tebliğde yer verilen tali acentelik kavramını zımni olarak ilga etmez. Tebliğde yer alan tali acentelik kavramının sigorta acenteliği olarak anlaşıldığı yorumu ortaya çıkar.

KDV Genel Uygulama Tebliğinin; “4.5. Banka ve Sigorta Muameleleri Kapsamına Giren İşlemler” başlıklı “4.5.2. Sigorta Aracılık İşlemleri” alt başlıklı bölümünde; “3065 sayılı Kanunun (17/4-e) maddesi ile banka ve sigorta muameleleri vergisi kapsamına giren işlemler ile sigorta acente ve prodüktörlerinin sigorta muamelelerine ilişkin işlemleri KDV'den istisna edilmiştir.

5684 sayılı Sigortacılık Kanununun "Tanımlar" başlıklı 2 nci maddesinde, sigorta acenteleri ve brokerleri aracı olarak tanımlanmıştır.

Buna göre, sözleşme yapma ve prim tahsil etme yetkisi bulunan veya bulunmayan sigorta acenteleri ile sigorta brokerlerinin sigorta şirketlerine yaptığı sigorta muamelelerine ilişkin işlemleri karşılığı aldığı komisyon bedelleri üzerinden KDV hesaplanmaz.

Öte yandan, faaliyetleri Kanunun (17/4-e) maddesi uyarınca KDV'den müstesna olan sigorta aracıları (sigorta acentesi ve brokerler) tarafından işletmelerine ait taşınır ve taşınmazların teslimi ve sigorta muamelelerine ilişkin olanlar dışındaki hizmetleri KDV'ye tabidir.

Bu nedenle, sözü edilen sigorta aracılarının istisna kapsamına girmeyen KDV'ye tabi arızi işlemlerinin bulunması halinde, bu işlemler sadece işlemin gerçekleştiği dönem için bir defaya mahsus olarak verilecek 1 No.lu KDV beyannamesi ile beyan edilir. “açıklaması yer almaktadır.

Görüşüme göre;

1.     Sigortacılık işlemleri sonucunda sigorta şirketi tarafından tamamı BSMV’ye tabi tutulan prim gelirinden; sigorta aracıları tarafından, diğer acentelere veya sigortalıya verilen paylar daha önce BSMV’ye tabi tutulduğundan, KDVK 17/4-e maddesi ve tebliğdeki açıklamalar uyarınca KDV’den istisnadır.  Acente ve brokerlerin bir alt acente ve müşterilere ödenen komisyon tutarı daha önce BSMV’ye tabi tutulmuş bir muamelenin paylaşımı ve yansıması niteliğinde olduğundan bu işlemin aslından uzaklaşıp ticari bir hizmet olarak değerlendirilip KDV’ye tabi tutulması yorumu hatalıdır. KDVK 17/4-e maddesinin gerekçesine bakıldığında da bu istisnanın böyle bir durumun engellenmesi amacıyla konulduğu görülecektir.

2.     Komisyon paylaşımının belgelendirilmesinde ise sigorta aracılarının sözleşmeye bağlı işlemlerde sigorta komisyon gider belgesi düzenleme yetkisi bulunan acente tarafından düzenlenen sigorta komisyon gider belgesi; diğer durumlarda ise komisyon ödenen kişinin durumuna göre fatura, gider pusulası, serbest meslek makbuzu düzenlenmesi gerekmektedir.

3.     BSMV’ye tabi tutulmamış diğer her türlü işlemde sigorta aracıları tarafından fatura düzenleneceği ve mal/hizmet bedeline %20 oranında KDV hesaplanarak KDV beyannamesiyle beyan edileceği tabiidir. Düzenlenecek olan bu faturaların muhatabına göre KDV’nin tevkifata tabi tutulup tutulmayacağı belirlenecektir.